Ze komen niet! Maar ze kwamen toch: dit leerden we van Project X Haren (2024)

© ANP

RTL

Heel de provincie Groningen stond de avond van 21 september 2012 in het teken van één ding: de verjaardag van Merthe, die haar zestiende verjaardag vierde. Klinkt gek, toch was het zo. De Wereld Draait Door was live, er werd al dagen over gesproken op de radio en er werden talloze artikelen geschreven.

Evenement op Facebook

Voor mensen die het niet meer weten, even in het kort: Merthe had op Facebook een evenement aangemaakt voor haar verjaardag. Iedereen, ook mensen die Merthe niet kende, mocht aangeven of ze kwamen of niet. Het evenement ging een eigen leven leiden en al snel gaven duizenden,nee, tienduizenden mensen aan dat ze aanwezig zouden zijn. Maar zouden ze ook écht komen? Vast niet, was de gedachte.

Maar de jeugd dacht er anders over, vertelt journalist Wouter Holsappel. Hij maakte de afgelopen weken een podcast over Project X en sprak betrokkenen, aanwezigen en journalisten. "Op scholen zeiden jongeren al: hier gaan we sowieso naartoe. Het leefde echt heel erg."

Hoe het misging, zie je in deze beelden:

Twee verschillende werelden dus, die beide totaal iets anders in gedachten hadden. Dat concludeerde ook oud-politicus Job Cohen in zijn onderzoeksrapport na de rellen. "De autoriteiten hebben van meet af aan geen greep gehad op de gebeurtenissen en hadden geen heldere strategie", was de duidelijke conclusie.

Jongeren uit alle windstreken

Holsappel sprak ook met feestgangers, die in eerste instantie vaak gewoon benieuwd waren wat er stond te gebeuren. "We spraken iemand uit Zwolle, die is om 14.00 uur 's middags in de trein gestapt naar Groningen. Die liet trots een video van het NOS journaal zien waar hij in voorkwam. Daar was het ook om te doen: three seconds of fame."

Jongeren van ver én dichtbij waren aanwezig in Haren. Ook waren er velen die zich verzamelden in het centrum van Groningen en vervolgens in een lange mars naar Haren wandelden. Een slordige vijf kilometer.

Sfeer sloeg om

Na aankomst dronken ze een biertje, kletsten wat. Tot de sfeer wat grimmiger werd. "Het werd donker. Ze hadden bier gedronken, en toen begonnen wat jongeren wat eigen afval in brand te steken. Vervolgens trok iemand een paal omver. Binnen paar minuten veranderde de gemoedelijke sfeer totaal, werd met flessen gegooid en ging er een vuurwerkbom af."

Het gevolg: een ontwricht dorp. De politie had de situatie op z'n zachtst gezegd onderschat. Het zou ze niet weer gebeuren. Twee weken na Project X Haren werden hele delen van Arnhem op slot gegooid. Ook werd een 23-jarige man aangehouden die had opgeroepen tot het in brand steken van auto's bij het feest, dat er ditmaal echt niet zou komen.

Wat leerde de politie van Project X?

De politie is de jaren na Project X een stuk actiever geworden op sociale media, zegt politiedeskundige Jaap Timmer. "Niet alleen door die dag, maar zeker mede daardoor. Er zijn ook mensen in speciale teams gezet die daar goed in zijn. Want niet elke brigadier is even goed in het op waarde schatten van die informatie uit sociale media."

In de periode voor Project X waren niet eens mensen formeel daarvoor aangesteld, zegt Timmer. Met de aanstelling van die teams is de aanpak ook veranderd. "De manier waarop werd gereageerd in Arnhem was wellicht wat overtrokken. Nu is dat genuanceerder, gaat men het gesprek eerder aan en wordt de verantwoordelijkheid van mensen zelf benadrukt."

Het rapport van de commissie was volgens Jaap Timmer luid en duidelijk: de situatie was onderschat. Daarvoor hebben mensen moeten boeten, want bijvoorbeeld de burgemeester van Haren en de voorzitter van de Veiligheidsregio hebben uiteindelijk het veld moeten ruimen. Timmer: "Ze zijn zich toen echt een hoedje geschrokken. Zoveel is duidelijk."

In tien jaar tijd verandert uiteraard veel. Helemaal in de wereld van jongeren. Want wat vandaag populair is, is dat morgen niet. Mediapedagoog Jacqueline Kleijer zag over de laatste tien jaar een enorme verschuiving: "Toen was Facebook dominant, nu zitten daar de volwassenen. Jongeren gebruiken nu een heel scala aan sociale media: Snapchat, Discord, Twitch, en er zijn veel chatfuncties bij games die veel gebruikt worden."

Hele dag online

Veel andere sociale media dus. Veel van dit soort 'offline samenkomsten' zien we de laatste jaren niet meer. Dat komt volgens Kleijer doordat mensen niet alleen meer even online gaan, zoals vroeger, maar de hele dag online zijn. "Je bent gewoon online, het leven is online. Voor sommigen bestaat zelfs geen onderscheid meer tussen offline en online. Het vloeit in elkaar over."

Dus spelen veel activiteiten zich ook online af en exploderen sommige zaken ook online, en niet in de straten van Haren. Kleijer omschrijft dit soort momenten als 'shitstorms'.

Ook hartverwarmende momenten

Kleijer: "Wat je ziet, is dat jongeren als het ware als een magneet naar een shitstorm worden getrokken. Er ontstaat dan een publieke opinie waar iemand op afgerekend kan worden: een digitale schandpaal. Feiten en (halve) waarheden kunnen door elkaar worden gehaald in een groepsproces. Schelden en reframen worden overgenomen."

Klinkt negatief, en dat is het soms ook, maar het kan ook mooi zijn. "Er zijn ook bewegingen met hartverwarmende dingen. Er worden acties bedacht, en het bereik kan enorm zijn. Zo krijgen zieke jongeren online steun en durven bijvoorbeeld jongeren uit de kast te komen."

Er zijn volgens Kleijer door de ontwikkeling in sociale media veel meer voorbeelden waar jongeren zich aan kunnen spiegelen. "Bijvoorbeeld qua seksualiteit, en je kunt vrienden over de hele wereld hebben."

Lees meer over